Kanserojenler

Kanserojen Nedir?

Kanserojen, kansere neden olabilen madde veya etkenlerdir. Bu; havadaki bir madde, kullandığınız bir ürün, yiyecek-içeceklerdeki kimyasal veya bazı enfeksiyon yapan virüsler olabilir.

Kanserojenlerle temas etmiş olmanız mutlaka kanser olacağınız anlamına gelmez. Risk; maruz kalma süresi ve miktarı, ayrıca genetik özellikleriniz gibi birçok faktöre bağlıdır.

Kanserojenler Kansere Nasıl Yol Açar?

Kanserojenler DNA’nızı etkileyerek hücrelerin normal çalışmasını bozabilir. Bu da hücrelerin kontrolsüz büyümesine ve zamanla tümör oluşmasına neden olabilir.

DNA’daki onarım mekanizmaları bozulursa mutasyonlar (kalıcı değişiklikler) meydana gelir. Bu mutasyonlar hücrelerin çoğalma talimatlarını değiştirerek kansere yol açabilir.

Kanserojenlerin Sınıflandırılması

Dünya Sağlık Örgütü’ne bağlı Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC) maddeleri kanser riski açısından gruplara ayırır:

• Grup 1: İnsanlar için kanserojen

• Grup 2A: Muhtemelen kanserojen

• Grup 2B: Belki kanserojen

• Grup 3: Sınıflandırılamayan

Bazı Yaygın Kanserojenler

Tütün: Sigara dumanındaki en az 70 kimyasal DNA’ya zarar vererek kansere yol açabilir. Pasif içicilik de risklidir.

Radon Gazı: Görülmez ve kokusuzdur. Ev içinde birikirse akciğer kanserine yol açabilir. Özel test kitleriyle ölçülebilir.

Asbest: Çatı kaplama, araç parçaları gibi malzemelerde bulunabilir. Nefesle alındığında akciğerde birikir ve kansere yol açabilir.

Arsenik: Doğada bulunur ama bazı formları DNA’ya zarar verir. Eski ahşap ürünlerde bulunabilir.

Kızarmış/yanmış gıdalar (Akrilamid): Patates gibi bazı sebzeler çok yüksek ısıda pişirildiğinde akrilamid oluşur. Bu madde deney hayvanlarında kansere yol açmıştır.

Formaldehit: Ahşap ve bazı kumaşlarda kullanılan bir kimyasaldır. Uzun süreli maruz kalmak kansere neden olabilir.

Ultraviyole (UV) Işınları: Güneş ışığı ve solaryum cilde zarar verir. Çoğu cilt kanserinin sebebidir.

Radyasyon: Özellikle iyonize radyasyon DNA’ya zarar vererek kansere yol açabilir. İşyerinde veya tıbbi görüntüleme sırasında maruziyet olabilir.

Alkol: Alkol, özellikle baş-boyun, yemek borusu, meme, karaciğer ve kalın bağırsak kanserlerinin riskini artırır.

İşlenmiş Et: Salam, sosis, sucuk gibi işlenmiş etler bağırsak kanseri riskini yükseltebilir.

Katkı Maddeleri: Bazı gıda katkıları (örneğin potasyum bromat, BHA, BHT, yapay renkler ve aspartam) DNA’ya zarar vererek veya hormonları etkileyerek kansere yol açabilir.

Dizel Egzozu: Dizel araçlardan çıkan gaz ve partiküller akciğer kanseri riskini artırır.

Hava Kirliliği: Dış ortam havasındaki toz, metal ve solventler kansere neden olabilir.

Kanserojenlerden Korunma Yolları

Tamamen önlemek mümkün olmasa da şu adımlar riski azaltabilir:

• Sebze, meyve ve liften zengin, bitki ağırlıklı beslenmek

• Alkolü sınırlamak

• Sigara ve tütün ürünlerinden uzak durmak

• Güneşten korunmak, solaryumdan kaçınmak

• Ürünlerin içeriklerine dikkat etmek

• İşyerinde koruyucu ekipman kullanmak

• Mümkünse yürüyerek veya bisikletle giderek hava kirliliğine katkıyı azaltmak

• Trafikte uzun süre beklemekten ve dizel egzozundan uzak durmak

Özet

Kanserojen; kansere neden olabilen madde veya etkendir. Havadaki bir madde, kullandığınız ürün veya yediğiniz içtiğiniz bir şey olabilir. Kanserojenlere maruz kalmak mutlaka kanser olacağınız anlamına gelmez ama riski artırabilir.

Tüm kanserojenlerden kaçınmak mümkün olmasa da sağlıklı yaşam alışkanlıkları ve koruyucu önlemler riski azaltır.

Sık Sorulan Sorular

Kanserojenlerden nasıl arınabiliriz?
Brokoli gibi “turpgiller” ailesinden sebzeler vücudun kanserojenleri atmasına yardımcı olabilir.

Karsinogenez nedir?
Normal hücrelerin kansere dönüşme sürecidir. Bu süreç dört aşamadan oluşur: Tümör başlatma, tümörün ilerlemesi, kötü huylu dönüşüm ve tümörün gelişmesi.

Karsinogenez nasıl olur?
Kanserojenler DNA’ya veya DNA onarım hücrelerine zarar vererek mutasyonlara yol açabilir. Bu mutasyonlar hücrelerin kontrolsüz çoğalmasına ve tümör oluşmasına neden olur.

 

Kaynak: WebMD – “Common Carcinogens” (11 Ağustos 2022)

Yazan: Stephanie Booth, Kristin Mitchell, Sarah Amandolare
Tıbbi olarak gözden geçiren: Jennifer Robinson, MD